Filmtheater Kriterion

Algemene informatie

Kriterion kent een lange en woelige geschiedenis die begon tijdens de Tweede Wereldoorlog met de verzetsgroep rond Wouter van Zeytveld en Piet Meerburg (1919-2010). Deze Amsterdamse studenten wisten met hulp van Fiedeldy Dop (1911-1991), een bevriende huisarts die door contacten bij de politie vroegtijdig op de hoogte van op handen zijnde razzia's op joden was, joodse kinderen onder te brengen bij onderduikadressen buiten de stad. De groep rond Van Zeytveld en Meerburg redde ook ongeveer duizend joodse kinderen uit de crèche tegenover de Hollandse Schouwburg aan de Plantage Middenlaan, waar ze waren geplaatst in afwachting van transport naar Duitsland.

De leden van de groep rond Wouter van Zeytveld en Piet Meerburg waren grotendeels studenten die door de omstandigheden gedwongen waren geweest hun studie stop te zetten. Zij voelden er weinig voor hun verworven onafhankelijkheid na de bevrijding weer op te geven. Nog ruim voor het einde van de Tweede Wereldoorlog vatte de inmiddels 25-jarige Meerburg dan ook het plan op voor een commerciële bioscoop waar studenten konden werken om alsnog te kunnen afstuderen zonder van hun ouders of de overheid afhankelijk te zijn.

Op 1 juni 1945 werd daarom de Stichting Onderlinge Studenten Steun opgericht die als doel had “studenten aan de Amsterdamse Universiteiten in staat te stellen zelf de kosten van hun studie te verdienen.” Het verwaarloosde verenigingsgebouw van de joodse arbeidersvereniging Handwerkers Vriendenkring dat in de oorlog door de NSB was geconfisqueerd werd opgekocht met ingezameld geld en omgebouwd tot bioscoop. Op 6 november 1945 opende Kriterion met een galavoorstelling voor 200 genodigden. Kriterion was onmiddellijk een succes en kreeg enorme aandacht in de pers. De Telegraaf schreef in 1950: “Het geld om levensonderhoud en studie te betalen ligt maar niet voor het opscheppen. Zij weten het: waar een wil is, is een weg, en die weg leggen zij af, zwaar of niet.”

Kriterion speelde ook een belangrijke rol in de Amsterdamse studentenwereld. De Algemene Studenten Vereniging Amsterdam (ASVA), eveneens een initiatief van studenten uit het verzet, was bijvoorbeeld tot 1966 in het pand aan de Roetersstraat gevestigd

Naast het filmtheater werden er door de Stichting ook een aantal andere projecten in het leven geroepen om studenten aan werk te helpen. Zo werd in 1949 de oppascentrale Kriterion opgericht en werd in 1960 de benzinepomp geopend door prinses Irene. De interesse van het Koninklijk huis was al gebleken toen Koningin Wilhelmina 1946 en Koningin Juliana in 1956 de bioscoop hadden bezocht. De benzinepomp aan de IJburglaan en de oppascentrale bestaan tot op de dag van vandaag en worden nog steeds beheerd door de Stichting.

In de jaren zestig ontstond er steeds meer een kloof tussen het bestuur van de Stichting en de studenten die in het filmtheater werkten. Ze eisten meer inspraak in het beleid. De generatiekloof scheurde open in 1982 toen de Stichting besloot filmtheater Kriterion op te heffen met het argument dat het nieuwe stelsel voor studiefinanciering werken naast de studie overbodig zou maken. De toenmalige medewerkers van Kriterion bezetten het pand aan de Roetersstraat, organiseerden zichzelf in een vereniging en verklaarden zich onafhankelijk. De Stichting ging na een aantal weken en na stevige onderhandelingen in het Okura Hotel overstag. De studenten mochten het filmtheater voortaan zelfstandig beheren. Het filmtheater is vanaf 16 september 1982 dan ook een officiële vereniging en viert in 2008 haar 25-jarig lustrum.

Tot op de dag van vandaag vormt het concept van Kriterion een unicum in Nederland en zover ons bekend in de wereld: een non-hiërarchisch bedrijf dat volledig door studenten wordt gerund. Iedereen heeft er dezelfde aanstelling, managers kennen we niet. De organisatiestructuur is direct democratisch en dit zorgt elke dag opnieuw voor een aangename werksfeer en ruimte voor creativiteit. Kriterion heeft er het afgelopen jaren wel twee zusjes bijgekregen met hetzelfde concept: eetcafé ‘SKEK aan de Zeedijk en het nieuwe complex Studio K met een theater, bioscoopzaal en restaurant aan het Timorplein. Beide projecten worden ook door de Stichting Kriterion ondersteund. Sinds juni 2011 is er een splinternieuw Kriterion opgericht in Sarajevo, waar een team van Bosnische studenten onder begeleiding van oud-medewerkers van Kriterion jarenlang hard aan gewerkt heeft.
_______________
Ben jij student? Zoek jij een leuk bijbaantje waar je meer leert dan op school? Ben jij 20u in de week beschikbaar? Stuur een brief naar werken@kriterion.nl!